ΕΙΔΑΜΕ: Την Αντιγόνη του Ούλριχ Ράσε στο Αρχαίο Θέατρο της Επιδαύρου

Δεν είμαστε παρά “ερμηνευτές ερμηνειών”*. Ως άνθρωποι, ως εραστές, ως θεατές. Μια κατάσταση φύσει και θέσει ελαστική, ανοιχτή στην μετακίνηση, και στη ματαίωση. Στην θεατρική πράξη της θέασης, η ματαίωση θα έπρεπε να είναι εργαλείο αντίληψης και ερμηνείας, όχι αντίστασης και επίκρισης. Η Αντιγόνη του Ούλριχ Ράσε που ανέβηκε σε παγκόσμια πρεμιέρα στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αθηνών Επιδαύρου, με Έλληνες ερμηνευτές, λειτούργησε ακριβώς με αυτόν τον τρόπο: ματαίωσε, δεν πραγματοποίησε μια συγκεκριμένη λειτουργία. Αυτή της τέρψις του ελληνικού κοινού με μεγαλειώδη, ή και τραγικά (!) στοιχεία, και αναμάσησης στερεότυπων ερμηνειών του κειμένου, της ηρωίδας αλλά και της ίδιας της σύγκρουσης. με αφανείς αλλά σταθερές τις επιρροές των γερμανικών αναβιώσεων του αρχαίου δράματος μετά το 1850, και της οπτικής του Δημήτρη Ροντήρη σε αυτό. Δεν ικανοποίησε το συλλογικό αίσθημα να “ακούσει” το σοφόκλειο λόγο. Δεν ικανοποίησε αυτούς που “γνώριζαν” το κείμενο. Αυτά “δεν” έκανε. Η Αντιγόνη του Σοφοκλή έχει το εξής παράδοξο. Ενώ φέρει το όνομα της “επαναστάτριας” κόρης του Οιδίποδα, που θεωρεί χρέος ηθικό, αλλά και χρέος προς τους θεούς, να θάψει τον αδερφό της Πολυνείκη, ενάντια στην εντολή της εξουσίας του Κρέοντα, δεν είναι η πρωταγωνίστρια της τραγωδίας. Ο Κρέοντας κατέχει τους περισσότερους στίχους των υποκριτών του δράματος, ακολουθεί ο Φύλακας, η Ισμήνη και μετά η Αντιγόνη. Οπότε στην ερώτηση γιατί ο Ούλριχ Ράσε έβαλε στο επίκεντρο της δράσης τον Κρέοντα, η απάντηση είναι μια: γιατί ο Σοφοκλής τον τοποθέτησε εκεί. Και αν θέλουμε να πιστεύουμε στην απόλυτη αρτιότητα των αρχαίων κειμένων, αυτό δεν είναι τυχαίο. Ποιόν δρόμο έχουμε άλλωστε για να καταλάβουμε ένα κείμενο; Το ίδιο το κείμενο, πρωτίστως και κυρίως και όχι τις εκατομμύρια ερμηνείες αυτού. Κατά τον Ρολάντ Μπάρτ, “τα κείμενα έχουν πολλές πύλες εισόδου”. Διαλέγεις από που θα μπεις. Από συγκεκριμένη πύλη “μπήκε” και ο Ούλριχ Ράσε, απλά και μόνο με την διανομή. Όταν επιλέγεις για Κρέοντα την ευγενική φυσιογνωμία του ηθοποιού Γιώργου Γάλλου, με την εσωτερική ηρεμία του λόγου του και την αβρότητα του κορμιού του, διαφαίνεται ποια φλέβα του κειμένου θα χτυπήσεις. Τόσο εξαιρετική η πορεία ερμηνείας ενός μυθικού προσώπου που φέρει τόσα στερεότυπα. Τόσες διακυμάνσεις και πορείες που διέγραψε, από τον αυταρχισμό στην αλληλεγγύη και την μετάνοια. Από την αγάπη, στο μίσος και πίσω. Τόσα πρόσωπα της εξουσίας που σκιαγράφησε: του άρχοντα, του άντρα, του πατέρα. Και ναι ξαφνικά (ευτυχώς ή δυστυχώς) η Αντιγόνη έγινε ένα περιφερειακό πρόσωπο. Η προσέγγιση του Ούλριχ Ράσε ήταν γνωστή από την αρχή. Της απόλυτης φόρμας. Για αυτήν αποθεώθηκε πριν δυο χρόνια στην Επίδαυρο για τον Αγαμέμνωνα του. Για αυτήν την φόρμα κλήθηκε για δεύτερη φορά. Οι ηθοποιούς κινούνται πάνω σε μια κυκλική πλατφόρμα ομόκεντρων κύκλων, με τον λόγο και το σώμα τους να υπηρετούν ένα συγκεκριμένο ρυθμό κατάτμησης του λόγου και της κίνησης. Το αρχαίο κείμενο άλλωστε, δεν είναι ένα κείμενο ρεαλιστικό, είναι ένα κείμενο με ρυθμό και μέτρο. Κατά αντιστοιχία η μετάφραση του αρχαίου κειμένου, υπηρέτησε έναν συγκεκριμένο ρυθμό, και πέτυχε.  Άκουσα και κατάλαβα κάθε λέξη που ειπώθηκε. Η χρήση της φόρμας έχει ένα συγκεκριμένο στόχο πάντα: να αντισταθμίσει την “ερμηνεία”.  Ίσως στο σημείο αυτό να απέτυχε ο Γερμανός σκηνοθέτης. Δεν κατάφερε να τιθασεύσει την ερμηνεία μέρους των ηθοποιών, οι οποίοι υπέκυψαν σε “ερμηνεία του λόγου”. Για αυτό ίσως μέρος του κοινού έμεινε μετέωρο. Ο σκηνοθέτης “αρνιόταν” ενώ μέρος των ηθοποιών “κατέφασκε”.  Βάσια Μπακετέα *Τζωρτζ Στάινερ, Οι Αντιγόνες