Απόλυτη κυριαρχία της Κίνας: Το «εργοστάσιο του κόσμου»

Η Κίνα κατέχει σήμερα μια κυρίαρχη θέση στην αγορά σπάνιων γαιών, ελέγχοντας το 70% των παγκόσμιων εξορύξεων και το 90% της επεξεργασίας τους. Σε πρόσφατη αναφορά του, ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (ΙΕΑ) προειδοποιεί ότι μια τέτοια συγκέντρωση μπορεί να προκαλέσει σοβαρές αναταραχές στις παγκόσμιες εφοδιαστικές αλυσίδες σε σημαντικούς τομείς όπως η ενέργεια, η αυτοκινητοβιομηχανία, η άμυνα και οι εξελίξεις στην Τεχνητή Νοημοσύνη.

Σύμφωνα με τα τελευταία μέτρα που ανακοίνωσε το Πεκίνο και θα ισχύσουν από την 1η Δεκεμβρίου, ξένες εταιρείες θα χρειάζονται ειδική άδεια για να εξάγουν προϊόντα που περιέχουν ακόμη και μικρές ποσότητες κινεζικών σπάνιων γαιών ή έχουν παραχθεί με κινεζική τεχνολογία. Αυτή είναι μια αντίδραση της Κίνας στα προηγούμενα περιοριστικά μέτρα των ΗΠΑ σχετικά με τις υψηλής τεχνολογίας εξαγωγές. Ο Τζέιμισον Γκριρ από τον Λευκό Οίκο έχει χαρακτηρίσει τα νέα αυτά μέτρα «απίστευτα επιθετικά» και «δυσανάλογα», ενώ ο Επίτροπος Εμπορίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης Μάρος Σέφκοβιτς τα αποκαλεί «αδικαιολόγητα και επιβλαβή».

Η σημασία των σπανίων γαιών

Οι σπάνιες γαίες διαθέτουν μοναδικές φυσικές και χημικές ιδιότητες που τις καθιστούν πολύτιμες πρώτες ύλες. Είναι απαραίτητες για την παραγωγή μαγνητών και χρησιμοποιούνται ευρέως σε προϊόντα υψηλής τεχνολογίας όπως φορητοί υπολογιστές, smartphones, υβριδικά αυτοκίνητα αλλά και ανεμογεννήτριες ή φωτοβολταϊκά πάνελ. Ακόμη πιο κρίσιμες είναι για την αμυντική βιομηχανία όπου βρίσκονται σε εφαρμογές όπως κινητήρες μαχητικών αεροσκαφών ή συστήματα επικοινωνιών.

Παρόλο που ο όρος «σπάνιες γαίες» υποδηλώνει ότι είναι δυσεύρετες,στην πραγματικότητα υπάρχουν μεγάλες ποσότητες τους στη Γη. Μάλιστα κάποιες από αυτές θεωρούνται λιγότερο σπάνιες από τον χαλκό ή τον χρυσό.Ωστόσο δυσκολεύονται να εντοπιστούν σε συγκεντρωμένες μορφές κατάλληλες για οικονομικά συμφέρουσα εκμετάλλευση. Εκτός από την Κίνα σημαντικά κοιτάσματα υπάρχουν επίσης στον Καναδά, την Αυστραλία, τις Ηνωμένες Πολιτείες, τη Βραζιλία, την Ινδία καθώς και τη Νότια Αφρική.

Kινέζικο μονοπώλιο

Καθώς οι διαδικασίες εξόρυξης διαφέρουν μεταξύ τους οι ειδικοί διαχωρίζουν τις σπάνιες γαίες σε «βαριές» και «ελαφρές». Στην κατηγορία των βαρέων η Κίνα κατέχει σχεδόν αποκλειστική θέση καθώς αντιπροσωπεύει το 99% των επεξεργασμένων βαρέων σπανίων γαιών παγκοσμίως σύμφωνα με αναλύσεις της Benchmark mineral Intelligence.

Pριν δύο δεκαετίες οι Ηνωμένες Πολιτείες ήταν αυτάρκεις στη συγκεκριμένη αγορά αλλά έκτοτε η Κίνα έχει αισθητά ενισχύσει τη θέση της χρησιμοποιώντας αυτήν τη δύναμη ως εργαλείο γεωπολιτικής πίεσης.Το πρώτο δείγμα αυτής της στρατηγικής παρουσιάστηκε το 2010 όταν τερματίστηκαν οι εξαγωγές προς την Ιαπωνία ενώ κατά τη διάρκεια της θητείας του Ντόναλντ Τραμπ υπήρχαν προειδοποιήσεις σχετικά με πιθανούς περιορισμούς στις εξαγωγές ως αντίποινα στους εμπορικούς περιορισμούς των ΗΠΑ.

Η στρατηγική αντίκρουσης των ΗΠΑ

Aντιμέτωπη με αυτήν τη μοναρχία η κυβέρνηση Τραμπ επιδιώκει διμερείς συμφωνίες ώστε να μειώσει αυτήν την ισχυρή παρουσία της Κίνας στον συγκεκριμένο κλάδο. Ωστόσο σύμφωνα με εμπειρογνωμόνες δεν θα είναι εύκολη διαδικασία γιατί βασικό πρόβλημα δεν είναι μόνο ο εντοπισμός πρώτων υλών αλλά κυρίως η αύξηση δυνατοτήτων παραγωγής διύλισης αυτών στο έδαφος τους.

Aυτό σημαίνει ότι ακόμα κι αν καταφέρουν να βρούν επαρκείς ποσότητες πρώτων υλών πολλές φορές αυτές θα πρέπει πάλι να αποσταλούν στην Κίνα προς περαιτέρω επεξεργασία σημειώνει ο Καρλ Φρίντχοφ του Chicago Council of Global Affairs σε πρόσφατους σχολιασμούς του.

Mάλιστα οι συνέπειες αυτής της κυριαρχίας έχουν σοβαρό αντίκτυπο τόσο στο περιβάλλον όσο και στην κοινωνία καθώς τα στοιχεία που περιλαμβάνουν μπορεί να μολύνουν νερά ενώ απαιτούν επίσης ιδιαίτερα προστατευτικές εγκαταστάσεις φιλικές προς το περιβάλλον – κάτι που επιφέρει έναν μεγάλο οικονομικό βάρος λόγω κόστους παραγωγής.
Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του CSIS απεδείκνει πως απαιτείται εκπαίδευση προσωπικού καθώς επίσης νέοι χώροι επεξεργασίας ώστε οι δυτικές χώρες ν’ αποκτήσουν περισσότερη αυτονομία στον κρίσιμο αυτό παράγοντα.
Ωστόσο ακόμα κι αν όλοι συντρέξουν στους ευνοϊκούς παράγοντες για τις Ηνωμένες Πολιτείες αυτό δεν εγγυάται πως θα μπορέσουν ν’ ανατρέψουν τη σημερινή κατάσταση υπέρ τους στο κοντινό μέλλον,
στο οποίο διάστημα συνεχίζει να επικρατεί η κινέζικη πρωτοκαθεδρία στις σπάνιες γαίες.