Νέα θαλάσσια πάρκα σε Ιόνιο και Αιγαίο: Η περιβαλλοντική πρωτοβουλία, η ενίσχυση της κυριαρχίας και οι

Με τη θεσμοθέτηση δύο νέων Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων σε Ιόνιο και Νότιο Αιγαίο, η Ελλάδα προχωρά σε μια κομβική πρωτοβουλία που συνδυάζει τη δέσμευση για περιβαλλοντική προστασία με την έμπρακτη άσκηση των κυριαρχικών της δικαιωμάτων, προκαλώντας παράλληλα αντιδράσεις από την Τουρκία, η οποία επανέφερε ζήτημα «γκρίζων ζωνών» και έκανε λόγο για μονομερείς ενέργειες. Μέσα από αυτή την κίνηση, η χώρα ασκεί επί του πεδίου δικαιώματα που απορρέουν από την ελληνική κυριαρχία, σε περιοχές όπου φιλοξενούνται ιδιαίτερα ευαίσθητα οικοσυστήματα της Μεσογείου. Η απόφαση εντάσσεται στο πλαίσιο της εθνικής στρατηγικής για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος και ενισχύει τη διεθνή εικόνα της Ελλάδας ως υπεύθυνου παράγοντα στον αγώνα κατά της περιβαλλοντικής υποβάθμισης. Όπως υπογράμμισε ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης: «Η θάλασσα υπήρξε πάντα η σιωπηλή δύναμη της Ελλάδας. Είναι μέρος του ποιοι είμαστε — διαμόρφωσε τον πολιτισμό και την ιστορία μας, τρέφει τον λαό μας και καλλιεργεί το πνεύμα μας. Τα πάρκα αυτά θα είναι από τις μεγαλύτερες θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές σε ολόκληρη τη Μεσόγειο. Θα μας επιτρέψουν να επιτύχουμε τον στόχο της προστασίας του 30% των χωρικών υδάτων μας έως το 2030, πολύ νωρίτερα από το προβλεπόμενο». «Οι θάλασσές μας είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένες με την ιστορία μας, τον πολιτισμό μας, την οικονομία μας και θα έλεγα με την καρδιά της εθνικής μας ταυτότητας. Άρα από σήμερα ξεκινάμε μια προσπάθεια να έχουμε ένα δίχτυ προστασίας σε πάνω από το 35% των χωρικών μας υδάτων»  ανέφερε σε συνέντευξή του στην ΕΡΤ  ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σταύρος Παπασταύρου, υπογραμμίζοντας ότι πρόκειται για «ένα σημαντικό βήμα για την προστασία των θαλασσών μας», κάτι που όπως είπε «αναγνωρίζεται ήδη και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό». Τις ανακοινώσεις της κυβέρνησης για τη θεσμοθέτηση δύο θαλάσσιων πάρκων σχολίασαν με κοινή δήλωση τους τρία στελέχη-βουλευτές του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ. Συγκεκριμένα, οι Μ. Χριστοδουλάκης υπεύθυνος Κ.Τ.Ε. Περιβάλλοντος, Δ. Μάντζος υπεύθυνος Κ.Τ.Ε. Εξωτερικών και Π. Δημόπουλος γραμματέας Τομέα Περιβάλλοντος ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝΑΛ σε κοινή δήλωσή τους αναφέρουν μεταξύ άλλων ότι «η περιβαλλοντική προστασία δεν πρέπει να εξαντλείται σε εξαγγελίες, ούτε να εργαλειοποιείται επικοινωνιακά. Απαιτούνται πράξεις, σαφές χρονοδιάγραμμα και πολιτική βούληση. Η προστασία του περιβάλλοντος και της εθνικής μας κυριαρχίας απαιτεί ουσία και όχι επικοινωνία». Διπλωματικές εντάσεις και αντιδράσεις από την Τουρκία Η ανακήρυξη των δύο προστατευόμενων περιοχών προκάλεσε άμεση αντίδραση από την Άγκυρα, η οποία επανέφερε το γνωστό αφήγημα περί «γκρίζων ζωνών» στο Αιγαίο, αμφισβητώντας το νομικό καθεστώς συγκεκριμένων περιοχών και χαρακτηρίζοντας την ελληνική πρωτοβουλία ως μονομερή ενέργεια. «Τα θαλάσσια πάρκα που θα κηρυχθούν στο Αιγαίο δεν θα έχουν κανένα νομικό αποτέλεσμα στο πλαίσιο των αλληλένδετων προβλημάτων του Αιγαίου μεταξύ των δύο χωρών, συμπεριλαμβανομένων των γεωγραφικών σχηματισμών των οποίων η κυριότητα δεν έχει μεταβιβαστεί στην Ελλάδα με διεθνείς συνθήκες… Θα πρέπει να αποφεύγονται μονομερείς ενέργειες σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες όπως το Αιγαίο και τη Μεσόγειο», ανέφερε το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών. Η απάντηση από την ελληνική πλευρά ήταν άμεση και σαφής. Το Υπουργείο Εξωτερικών υπογράμμισε: «Αναφορές σε κλειστές ή ημίκλειστες θάλασσες είναι εντελώς ανεδαφικές. Το νομικό καθεστώς στο Αιγαίο είναι ξεκάθαρο. Η ελληνική κυριαρχία στην περιοχή αυτή ορίζεται σαφώς και οριστικώς από διεθνή συμβατικά κείμενα… Η άσκηση των δικαιωμάτων που απορρέουν από την ελληνική κυριαρχία δεν αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης». Σε αντίστοιχο μήκος κύματος, ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Παύλος Μαρινάκης επεσήμανε: «Μπορεί να θεωρεί ότι θέλει η Τουρκία περί γκριζαρίσματος αλλά εμείς δεν το δεχόμαστε αυτό. Δεν θεωρούμε ότι υπάρχουν γκρίζες ζώνες, οπότε αυτό είναι κάτι το οποίο την χώρα μας δεν πρόκειται να την επηρεάσει, ούτε πρόκειται να αλλάξει την πολιτική της». Σύμφωνα με τουρκικά μέσα ενημέρωσης όπως το Anadolu και η Milliyet, κυβερνητικοί αξιωματούχοι στην Άγκυρα θεωρούν την ελληνική κίνηση ως απόπειρα ανατροπής του status quo και κάνουν λόγο για πιθανή παραβίαση της ελευθερίας ναυσιπλοΐας στο Αιγαίο. «Ενώ αυτά τα βήματα της Ελλάδας παρακολουθούνται στενά, οι τουρκικές αρχές εξετάζουν στενά διάφορες προστατευόμενες περιοχές και άλλα πιθανά μέτρα προστασίας του περιβάλλοντος σε όλες τις θάλασσες, συμπεριλαμβανομένου του Αιγαίου, της Μεσογείου, της Μαύρης Θάλασσας και της Θάλασσας του Μαρμαρά. Αναφορές από τα παρασκήνια δείχνουν ότι εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα ενδέχεται να υπάρξουν σύντομα», ανέφερε η διαρροή των τουρκικών αρχών, η οποία συνοδεύτηκε με  την επωδό ότι «οι αρχές εκτίμησαν ότι το επόμενο βήμα θα ήταν η Τουρκία να ανακηρύξει τα δικά της θαλάσσια πάρκα».  Θαλάσσια πάρκα σε Ιόνιο και Νότιο Αιγαίο: Τι αλλάζει με τη θεσμοθέτησή τους και γιατί επελέγησαν οι συγκεκριμένες περιοχές – 8 ερωτήσεις και απαντήσεις Η ίδρυση των δύο Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων σηματοδοτεί μια νέα εποχή για τη διαχείριση του θαλάσσιου πλούτου της χώρας. Οι περιοχές που θα τεθούν σε καθεστώς αυστηρής προστασίας καλύπτουν συνολικά πάνω από 27.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, αντιπροσωπεύοντας το 32,6% του εθνικού θαλάσσιου χώρου. Εκεί φιλοξενούνται σπάνια και ενδημικά είδη —από τα λιβάδια Ποσειδωνίας και τα κοράλλια, έως τη θαλάσσια χελώνα καρέτα-καρέτα και μεγάλα θαλάσσια θηλαστικά. Τι είναι τα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα;   Τα θαλάσσια πάρκα είναι δίκτυα διασυνδεδεμένων προστατευόμενων περιοχών. Η δημιουργία τους προσφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα σε σχέση με τις μεμονωμένες προστατευόμενες περιοχές, κυρίως λόγω της ολιστικής οικολογικής, διοικητικής και κοινωνικοοικονομικής προσέγγισης. Σκοπός τους είναι η διατήρηση της μοναδικής βιοποικιλότητας, η προστασία και η αποκατάσταση των οικοτόπων και η προώθηση της εκπαίδευσης και της ευαισθητοποίησης σχετικά με τη θαλάσσια φύση.   Υπενθυμίζεται ότι η δημιουργία των Εθνικών Θαλασσίων Πάρκων εξαγγέλθηκε, ανάμεσα στις άλλες δεσμεύσεις που ανέλαβε η Ελλάδα, από τον Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη τον Απρίλιο του 2024, κατά την 9η Διεθνή Διάσκεψη για τους Ωκεανούς που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα.  Στην 3η Διάσκεψη του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς που πραγματοποιήθηκε στη Νίκαια στις 9 Ιουνίου ο Πρωθυπουργός ανακοίνωσε τη δημιουργία του Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Ιονίου και του Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Νοτίου Αιγαίου 1- Νότιες Κυκλάδες, το οποίο αποτελεί το πρώτο βήμα σχεδιασμού και υλοποίησης Εθνικών Θαλασσίων Πάρκων στο Αιγαίο. Τι αλλάζει πρακτικά με την θεσμοθέτηση των Εθνικών Θαλασσίων Πάρκων; Τα Πάρκα θεσμοθετούνται με γνώμονα αυστηρά περιβαλλοντικά κριτήρια, την επίτευξη χωρικής ενότητας και κατά συνέπεια τη διευκόλυνση της ολοκληρωμένης και ουσιαστικής διαχείρισής τους. Ο χώρος αντιμετωπίζεται με ενιαίο τρόπο και δίνει τη δυνατότητα ορθότερης ρύθμισης των επιτρεπόμενων χρήσεων και δραστηριοτήτων. Στα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα θα απαγορευθεί πλήρως η αλιεία με μηχανότρατα, ενώ προβλέπονται πρόσθετα μέτρα και περιορισμοί για την αποτελεσματική προστασία των πλέον ευάλωτων οικοτόπων και ειδών. Η εφαρμογή των σχετικών μέτρων θα επιτηρείται με την χρήση ολοκληρωμένου συστήματος παρακολούθησης και εποπτείας από τον ΟΦΥΠΕΚΑ (περιλαμβάνει, drones, ραντάρ, δορυφορικές εικόνες, κ.ά) σε συνεργασία με τις κατά τόπους λιμενικές αρχές. Ποιος είναι ο στόχος της θεσμοθέτησης των δύο Εθνικών Θαλασσίων Πάρκων; α) η ανάδειξη και τεκμηρίωση της μοναδικής σε παγκόσμια κλίμακα οικολογικής και επιστημονικής αξίας της πολυνησίας του Νοτίου Αιγαίου και του Ιονίου, β) η προστασία και διαχείριση των πολύτιμων οικοσυστημάτων και ειδών τους, τόσο στον χερσαίο όσο και στον θαλάσσιο χώρο, γ) η συμβατή με την προστασία του περιβάλλοντος, βιώσιμη διατήρηση ή/και επαναφορά ανθρώπινων δραστηριοτήτων, ώστε να διασφαλιστεί η διαχρονική αναγνώριση της περιοχής εντός και εκτός συνόρων ως πολύτιμο στοιχείο της παγκόσμιας φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Με ποια διαδικασία προσδιορίστηκαν τα όρια των Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων; Τα όρια προσδιορίστηκαν μετά από αντίστοιχες Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ), οι οποίες τίθενται σήμερα σε δημόσια διαβούλευση, σύμφωνα με την εθνική και ενωσιακή νομοθεσία με κριτήριο την οικολογική και περιβαλλοντική τους αξία. Τα δύο πάρκα περιλαμβάνουν και ενοποιούν διάσπαρτες προστατευόμενες περιοχές που ανήκουν ήδη ή είναι υπό ένταξη στο ευρωπαϊκό δίκτυο Natura 2000. Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Νοτίου Αιγαίου 1 – Νότιες Κυκλάδες περιλαμβάνει 18 υφιστάμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000 και το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ιονίου 24 περιοχές. Τα πάρκα είναι συνεκτικά και γεωγραφικά προσδιορισμένα, προκειμένου να μπορούν να επιτηρούνται και να είναι εφικτή η αποτελεσματική διαχείρισή τους με σκοπό την ουσιαστική προστασία τους. Η έκτασή τους μάλιστα υπερβαίνει τις αρχικές εξαγγελίες του Πρωθυπουργού στο 9ο Our Ocean Conference. Αυτές προέβλεπαν θαλάσσια πάρκα συνολικής έκτασης 22.000 km2 (14.000 km2 στο Ιόνιο και 8.000 km2 στο Νότιο Αιγαίο). Σήμερα, με βάση τις αντίστοιχες ειδικές περιβαλλοντικές μελέτες, η έκταση αυξήθηκε κατά 25% και αγγίζει περίπου τα 27.500 km2 (περί τα 18.000 km2 και 9.500 km2 αντίστοιχα). Γιατί το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Νοτίου Αιγαίου 1 – Νότιες Κυκλάδες; Γιατί επιλέχθηκαν αυτές και όχι άλλες περιοχές; Γιατί δεν επεκτείνετε και σε άλλες περιοχές του Αιγαίου; Οι Νότιες Κυκλάδες προτεραιοποιούνται ως το πρώτο στάδιο υλοποίησης επειδή είναι το πιο ευαίσθητο περιβαλλοντικά οικοσύστημα. Η περιοχή του Πάρκου συμπεριλαμβάνει ένα πολύ σημαντικό οικολογικά τμήμα του Αιγαίου, το οποίο ταυτόχρονα δέχεται ισχυρές πιέσεις λόγω κυρίως του τουρισμού. Το Πάρκο καθορίστηκε με αυστηρά επιστημονικά κριτήρια. Μάλιστα, η έκτασή του υπερβαίνει τις δεσμεύσεις που είχαν αναληφθεί κατά τις εξαγγελίες στο Our Ocean Conference. Πρόκειται για άσκηση με μεγάλη περιβαλλοντική και τεχνική δυσκολία, η οποία πρέπει ταυτόχρονα να είναι οικολογικά συνεκτική, αλλά και να πληροί τις προϋποθέσεις για την αποτελεσματική διαχείριση, επιτήρηση και προστασία του Πάρκου. Προχωράμε σταδιακά στην εφαρμογή με την πρώτη φάση στις Κυκλάδες. Θα ακολουθήσει η επόμενη φάση. Υπενθυμίζεται ότι στο Βόρειο Αιγαίο υπάρχει ήδη το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο της Αλοννήσου. Γιατί το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ιονίου; Η περιοχή έκτασης του Πάρκου είναι καίριας σημασίας για πολλά είδη θαλάσσιων θηλαστικών  που χρησιμοποιούν την Ελληνική Τάφρο του Ιονίου ως κύρια περιοχή διαβίωσης και απειλούνται από ανθρωπογενείς πιέσεις όπως οι συγκρούσεις με πλοία και ο υποθαλάσσιος θόρυβος. Η συνολική έκταση του Πάρκου είναι περίπου 18.000 km2. Ποια είναι τα επόμενα βήματα; Οι Ειδικές Περιβαλλοντικές Μελέτες (ΕΠΜ) των Εθνικών Θαλάσσιων Πάρκων τίθενται σήμερα σε δημόσια διαβούλευση μέχρι τις 22 Σεπτεμβρίου. Αμέσως μετά, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας θα προχωρήσει σε επεξεργασία των σχολίων της διαβούλευσης και τη σύνταξη του σχεδίου Προεδρικού Διατάγματος, με στόχο την κατάθεσή του στο ΣτΕ μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου. Με την ολοκλήρωση της νομικής επεξεργασίας από το ΣτΕ και τη δημοσίευση των Προεδρικών Διαταγμάτων ολοκληρώνεται η θεσμοθέτηση των δύο πάρκων. Πότε θα προχωρήσετε στην επόμενη φάση στο Αιγαίο; Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αιγαίου 1 – Νότιες Κυκλάδες είναι η πρώτη φάση ενός μεγάλου εγχειρήματος που αφορά περιοχές ολόκληρου του Αιγαίου. Όταν ολοκληρωθεί η υλοποίηση αυτού του σταδίου, θα ακολουθήσουν τα επόμενα. Σε δημόσια διαβούλευση τα 2 νέα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα – Η ανακοίνωση του ΥΠΕΝ Τα δύο νέα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα σε Νότιες Κυκλάδες και Ιόνιο, που ανακοίνωσε σήμερα ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, τίθενται από σήμερα και έως τις 22 Σεπτεμβρίου σε δημόσια διαβούλευση, σύμφωνα με την εθνική και ενωσιακή νομοθεσία, προκειμένου οι ενδιαφερόμενοι πολίτες και φορείς να υποβάλουν τα σχόλια και τις προτάσεις τους. Αυτά θα ληφθούν υπόψη για την τελική διαμόρφωση του Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Ιονίου και του Εθνικού Θαλασσίου Πάρκου Νοτίου Αιγαίου 1 – Νότιες Κυκλάδες. Τα Εθνικά Θαλάσσια Πάρκα είναι δίκτυα διασυνδεδεμένων προστατευόμενων περιοχών. Η δημιουργία τους προσφέρει σημαντικά πρόσθετα πλεονεκτήματα σε σχέση με τις μέχρι σήμερα μεμονωμένες προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000, κυρίως λόγω της ολιστικής οικολογικής, διοικητικής και κοινωνικοοικονομικής προσέγγισης. Σκοπός τους είναι η διατήρηση της μοναδικής βιοποικιλότητας, η προστασία και η αποκατάσταση των οικοτόπων και η προώθηση της ευαισθητοποίησης σχετικά με το θαλάσσιο περιβάλλον. Ο Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σταύρος Παπασταύρου δήλωσε: «Τα δύο νέα εθνικά θαλάσσια πάρκα αποσκοπούν στην αποτελεσματική προστασία των θαλασσών μας και τη διαφύλαξη της βιοποικιλότητας της Πατρίδας μας. Η έκτασή τους σε Ιόνιο και Νότιες Κυκλάδες υπερβαίνει συνολικά τις αρχικές δεσμεύσεις του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, προσεγγίζοντας τα 27.500 τ.χλμ. Με τη θέσπισή τους, επιτυγχάνουμε αφ’ ενός την προστασία άνω του 35% των χωρικών υδάτων της χώρας μας, αφ’ ετέρου τον ευρωπαϊκό στόχο της χώρας μας πολύ νωρίτερα από το 2030. Έτσι προστατεύουμε πιο αποτελεσματικά τα οικοσυστήματα στα δύο πελάγη μας, τον μοναδικό αυτόν φυσικό πλούτο της Πατρίδας μας, που ανήκει σε όλους μας. Είναι η πρώτη φάση: η κυβέρνησή μας θα συνεχίσει να θεσμοθετεί και νέα Θαλάσσια Πάρκα σε άλλες περιοχές του Αιγαίου, με περιβαλλοντική συνοχή, καθώς η θάλασσα και τα είδη που φιλοξενεί είναι αναπόσπαστο στοιχείο της εθνικής μας ταυτότητας. Οφείλουμε να τη διαφυλάσσουμε και να την παραδώσουμε στα παιδιά μας, στις επόμενες γενεές, όπως ακριβώς τη βρήκαμε: γεμάτη ζωή».